Schizofrenia. Czas na większą świadomość i zrozumienie

Schizofrenia jest prawdopodobnie jednym z najmniej rozumianych zaburzeń psychicznych. Wokół tej choroby narosło wiele mitów i stereotypów, które przyczyniają się do izolacji i stygmatyzacji osób nią dotkniętych. Wielu z nas obawia się kontaktu z nimi, zwłaszcza w momentach nasilenia objawów. Nierzadko postrzegamy osoby ze schizofrenią jako zagrożenie. Tymczasem przeprowadzone badania wskazują na to, że dużo rzadziej stosują one przemoc, a znacznie częściej padają jej ofiarami. To zrozumiałe, że nie rozumiejąc, czym jest schizofrenia, obawiasz się jej. Wszystko, co nieznane, może wzbudzać w Tobie niepokój. Aby to zmienić, 24 maja ustanowiono Światowym Dniem Schizofrenii. Sprawdź, co warto wiedzieć o tym zaburzeniu psychicznym!

W Światowy Dzień Schizofrenii spróbuj zrozumieć osoby dotknięte tym zaburzeniem

Światowy Dzień Schizofrenii, który co roku przypada 24 maja, stanowi doskonałą okazję, abyś spojrzał/-a na tę chorobę przez pryzmat współczesnej wiedzy. Gdy lepiej ją zrozumiesz, prawdopodobnie przestaniesz odczuwać lęk. Być może staniesz się bardziej otwarty/-a na osoby, które borykają się z tym zaburzeniem. Podobnie jak inni ludzie, potrzebują one bliskich i wspierających relacji. Niestety, bardzo często zmagają się nie tylko z chorobą, ale też z brakiem akceptacji.

Schizofrenia – co to za choroba? Wyjaśniamy i obalamy mity z nią związane

Schizofrenia ma przewlekły charakter i znacząco wpływa na sposób myślenia, postrzegania rzeczywistości i odczuwania osób, u których została rozpoznana. Niestety, w naszym społeczeństwie wciąż pokutuje mit, że towarzyszy jej rozdwojenie jaźni. Prawdopodobnie zrodził się on i utrwalił ze względu na pochodzenie samego słowa schizofrenia. Termin ten powstał z połączenia greckich wyrazów – schizein (rozszczepiać) i phren (umysł) (Bleuler 1911). Tymczasem specjaliści zaliczają schizofrenię do psychoz, w których obserwuje się problemy w odróżnianiu rzeczywistości od własnych wyobrażeń.

Poznaj objawy schizofrenii i reaguj na niepokojące sygnały

Objawy schizofrenii dzieli się na 3 główne kategorie. Wyróżnia się symptomy negatywne, pozytywne i poznawcze.

1. Objawy pozytywne są niejako dodane do normalnego funkcjonowania osoby cierpiącej na schizofrenię. Obejmują:

• halucynacje, które najczęściej przybierają charakter słuchowy. Pacjentowi wydaje się wówczas, że słyszy głosy, których nie rejestruje jego otoczenie,
• urojenia przybierają charakter fałszywych przekonań. Niektórzy chorzy na schizofrenię uważają, że ktoś ich prześladuje lub wierzą w swoje wyjątkowe zdolności,
• zaburzenia myślenia najczęściej przyjmują postać nieskładnej i chaotycznej mowy, która utrudnia formułowanie logicznych wypowiedzi.

1. Objawy negatywne wiążą się z utratą zdolności, które wcześniej występowały u osoby dotkniętej schizofrenią. Należą do nich:

• spłycenie afektu polega na osłabieniu lub braku ekspresji emocji,
• anhedonia nie pozwala choremu odczuwać przyjemności,
• wycofanie społeczne, które prowadzi do unikania kontaktów i braku motywacji do działania.

1. Objawy poznawcze są wprawdzie mniej widoczne, ale znacząco wpływają na codzienne życie osób cierpiących na schizofrenię. Wśród nich warto wymienić:

• problemy z koncentracją i pamięcią roboczą, które przekładają się na trudności w przetwarzaniu informacji,
• problemy z planowaniem, organizacją i podejmowaniem decyzji.

Schizofrenia w świadomości społecznej

W świadomości społecznej schizofrenia zapisała się jako choroba, której objawy niechybnie prowadzą do izolacji. Dziś dysponujemy jednak nowoczesnymi metodami leczenia. Psychiatra może wdrożyć skuteczną farmakoterapię, która daje stosunkowo niewiele skutków ubocznych. Pozwala normalnie pracować, wychowywać dzieci, prowadzić samochód i udzielać się społecznie. Obecnie zaleca się, aby po opanowaniu objawów pozytywnych równolegle prowadzić psychoterapię. Osoby ze schizofrenią często nie zdają sobie sprawy, że chorują. Wierzą bowiem w swoje wyjątkowe zdolności i halucynacje. Kluczową rolę odgrywa zatem szybka reakcja ze strony ich otoczenia na niepokojące sygnały.

Jakie są przyczyny schizofrenii – co wywołuje urojenia i halucynacje?

Choć w medycynie w ostatnich latach dokonuje się ogromny postęp, schizofrenia wciąż stanowi jedno z najbardziej złożonych i tajemniczych zaburzeń psychicznych. Obecnie psychiatrzy skłaniają się ku hipotezie biopsychospołecznej. Uważają, że do rozwoju choroby prowadzi wiele czynników – genetycznych, neurobiologicznych i środowiskowych. Omawiane zaburzenie manifestuje się głównie poprzez urojenia i halucynacje. Oba zjawiska mogą znacząco utrudniać codzienne funkcjonowanie, ponieważ zakłócają postrzeganie rzeczywistości.

Czynniki genetyczne w rozwoju schizofrenii

Przeprowadzono badania rodzinne i bliźniacze, które potwierdziły genetyczne podłoże schizofrenii. Wykazano w nich, że ryzyko zachorowania znacząco wzrasta, jeśli najbliżsi krewni zmagali się z tym zaburzeniem psychicznym. W przypadku, gdy zarówno matka, jak i ojciec ma zdiagnozowaną schizofrenię, prawdopodobieństwo, że dziecko ją odziedziczy, wynosi 40-50% (Gottesman 1991). Naukowcom udało się wyodrębnić wiele genów, które uczestniczą w rozwoju tej choroby. Wspomniane fragmenty DNA odpowiadają m.in. za funkcjonowanie układu dopaminergicznego i glutaminergicznego. Specjaliści zwracają szczególną uwagę na polimorfizm (wielopostaciowość) w genie DISC1. Odgrywa on niezwykle istotną rolę w rozwoju i funkcjonowaniu neuronów (Harrison i Weinberger 2005).

Zaburzenia neuroprzekaźnictwa u osób ze schizofrenią

Hipoteza dopaminowa, w kontekście rozwoju schizofrenii, ma największe ugruntowanie. Zakłada ona, że u osób, które zmagają się z tą chorobą, dochodzi do nadmiernej aktywności dopaminergicznej w określonych obszarach mózgu. Obserwuje się ją zwłaszcza w szlaku mezolimbicznym, który odpowiada za pozytywne objawy schizofrenii. Obejmują one urojenia i halucynacje (Howes i Kapur 2009).

U osób, które borykają się ze schizofrenią, dochodzi do nadmiernego pobudzenia receptorów dopaminowych D2. Skutkuje to zaburzoną interpretacją bodźców i nadawaniem im zbyt dużego znaczenia. Hipotezę dopaminową zdają się potwierdzać leki przeciwpsychotyczne pierwszej generacji. Najpopularniejszy z nich, haloperidol, skutecznie łagodzi halucynacje i urojenia, ponieważ blokuje receptory dopaminowe D2 (Howes i Kapur 2009, Tandon i in. 2009).

W rozwoju schizofrenii uczestniczy też układ glutaminergiczny. Badania sugerują, że u chorych dochodzi do dysfunkcji receptorów NMDA, co prowadzi do zaburzeń w komunikacji neuronalnej. Wspomniane zjawisko zdaje się tłumaczyć zarówno objawy psychotyczne, jak i deficyty poznawcze (Coyle i in. 2012).

Czynniki środowiskowe jako jedna z przyczyn schizofrenii w ujęciu biopsychospołecznym

Specjaliści wyraźnie podkreślają, że choć genetyka i neurobiologia odgrywają kluczową rolę w rozwoju schizofrenii, nie należy pomijać wpływu środowiska. Obecnie uważa się, że silny stres w okresie prenatalnym, powikłania okołoporodowe i infekcje wirusowe mogą zwiększać ryzyko zachorowania (Brown 2011). Read i in. (2005) zauważyli, że przewlekłe napięcie nerwowe we wczesnym dzieciństwie stanowi jeden z czynników predysponujących do rozwoju schizofrenii. U osób, które na tym etapie życia doświadczyły traumy i przemocy, często dochodzi do nieprawidłowego rozwoju struktur mózgowych – hipokampu i kory przedczołowej. W konsekwencji zwiększa to ich podatność na zaburzenia psychotyczne.

Choć w badaniach nad schizofrenią dokonał się spory postęp, wciąż pozostaje wiele niewiadomych. Konieczne wydaje się przeprowadzenie dalszych analiz, aby lepiej zrozumieć i leczyć tę chorobę.

Jak wygląda leczenie schizofrenii – dlaczego łączy się farmakoterapię z psychoterapią CBT?

Obecnie leczenie schizofrenii opiera się na podejściu zintegrowanym. Łączy się w nim farmakoterapię z psychoterapią poznawczo-behawioralną (CBT). Zauważono bowiem, że równoległe stosowanie obu metod pozwala skutecznie kontrolować objawy psychotyczne. Ponadto przyczynia się do podniesienia jakości życia i funkcjonowania pacjenta.

Farmakoterapia – fundament leczenia schizofrenii

Leki przeciwpsychotyczne stanowią podstawę leczenia schizofrenii. Mają one za zadanie uregulować neuroprzekaźnictwo w mózgu, wpływając głównie na układ dopaminergiczny (Meltzer 2013). Obecnie w praktyce klinicznej wykorzystuje się zarówno neuroleptyki klasyczne, jak i leki przeciwpsychotyczne drugiej generacji. Te drugie charakteryzują się lepszym profilem działania i mniejszym ryzykiem skutków ubocznych (Leucht i in. 2017). Zauważono, że u osób, które regularnie przyjmują leki, objawy pozytywne (omamy i urojenia) zostają zredukowane. Zmniejsza to ryzyko nawrotów choroby (Kane i in. 2019).

Psychoterapia poznawczo-behawioralna jako uzupełnienie leczenia schizofrenii

Wprawdzie farmakoterapia pozwala uniknąć urojeń i halucynacji, ale nie rozwiązuje problemu negatywnych i poznawczych objawów schizofrenii. Niezdolność do odczuwania przyjemności, trudności z ekspresją emocji, problemy z koncentracją i pamięcią roboczą wywierają ogromny wpływ na funkcjonowanie społeczne i zawodowe osób chorych (Wykes i in. 2008). Psychoterapia poznawczo-behawioralna może przynieść sporą poprawę w tym obszarze. Pozwala ona pacjentowi zrozumieć objawy schizofrenii i lepiej sobie z nimi radzić.

Garety i in. (2008) wykazali, że terapia CBT pomaga w:

• rozpoznawaniu i zmienianiu szkodliwych wzorców myślowych,
• redukcji lęku i stresu, które są związane z objawami psychotycznymi,
• zwiększeniu motywacji do podejmowania aktywności społecznych i zawodowych,
• rozwijaniu strategii radzenia sobie z nawrotami choroby.

Badania przeprowadzone przez Turnera i jego współpracowników (2014) wskazują, że terapia CBT w połączeniu z farmakoterapią daje optymalne rezultaty. Istotnie poprawia jakość życia pacjentów i zmniejsza ryzyko ponownej hospitalizacji.

Obecnie leczenie schizofrenii nie ogranicza się jedynie do redukcji objawów. Jego celem jest także wspieranie pacjenta w odzyskiwaniu autonomii i powrocie do życia społecznego. Współczesna psychiatria kładzie ogromny nacisk na to, aby tworzyć modele leczenia dostosowane do potrzeb pacjenta. Integrują one różne formy pomocy – od farmakoterapii i psychoterapii po rehabilitację społeczną oraz zawodową (Davidson i in. 2009).

Jak zachęcić osobę ze schizofrenią do leczenia?

Niełatwo jest zachęcić osobę, która cierpi na schizofrenię, do tego, aby podjęła leczenie. Jeśli zamierzasz podjąć z nią ten temat, postaw na cierpliwość, empatię i odpowiednią strategię komunikacyjną. Spróbuj zrozumieć perspektywę chorego, który zazwyczaj nie zdaje sobie sprawy ze swojego zaburzenia. Halucynacje i urojenia odbiera jako elementy otaczającej go rzeczywistości. Zmaga się bowiem z anozognozją, czyli ignorowaniem i negowaniem własnych zaburzeń (Amador 2000). Jeśli zastosujesz właściwe podejście, możesz zwiększyć szanse na to, że bliska Ci osoba zaakceptuje leczenie schizofrenii.

1. Budowanie zaufania i relacji

Pamiętaj, że osoby ze schizofrenią często zmagają się z paranoicznymi myślami. W rezultacie mogą odbierać Twoją zachętę do podjęcia leczenia jako formę nacisku lub kontroli. Staraj się stopniowo budować zaufanie, okazując akceptację dla uczuć i doświadczeń bliskiej osoby. Nie kwestionuj bezpośrednio urojeń chorego, lecz skup się na jego emocjach. Unikniesz w ten sposób niepotrzebnej konfrontacji (Leucht i in. 2012).

2. Komunikacja bez przymusu i oceniania

Sposób, w jaki przeprowadzisz rozmowę, ma ogromne znaczenie. Unikaj krytyki i oskarżeń, zastąp je komunikacją opartą na ja-przekazach. Np. możesz powiedzieć: Martwię się o Ciebie i chcę Ci pomóc, zamiast Musisz się leczyć, bo masz urojenia (Xavier i in. 2020). Zadawaj pytania otwarte, które pomogą choremu wyrazić jego obawy i potrzeby.

3. Edukacja i stopniowe oswajanie z leczeniem

Osoby ze schizofrenią nierzadko boją się leczenia, ponieważ uważają, że pozbawi je kontroli nad własnym życiem. Przedstaw terapię jako sposób, który pozwala podnieść komfort codziennego funkcjonowania. Staraj się unikać sformułowań, które mogłyby ją ukazywać jako przymus. Możesz z bliską Ci osobą przeanalizować historie ludzi, którzy dzięki leczeniu odzyskali radość życia (Fusar-Poli i in. 2017).

4. Wsparcie bliskich i specjalistów

Jako krewny/-a czy przyjaciel/-ółka chcesz pomóc bliskiej Ci osobie. To zrozumiałe, że czasem czujesz się zmęczony/-a brakiem rezultatów. Pamiętaj, że możesz skorzystać ze wsparcia psychologa, terapeuty lub psychiatry. Specjaliści zdrowia psychicznego w sposób profesjonalny, a zarazem delikatny przedstawią osobie ze schizofrenią argumenty, które przemawiają za podjęciem terapii. Badania wskazują, że interwencje psychoedukacyjne dla rodzin często znacząco zwiększają skuteczność leczenia (McFarlane 2016).

Nie zrażaj się niepowodzeniami. Zachęcenie osoby chorej do leczenia często wymaga czasu i wytrwałości. Pamiętaj o tym, aby uszanować jej przeżycia. Każda, nawet najmniejsza zmiana w sposobie komunikacji, może sprawić, że Twój bliski zgodzi się skorzystać z profesjonalnej pomocy.

Farmakoterapia stanowi ważny krok w leczeniu schizofrenii, ale w celu podniesienia jakości życia rozważ też psychoterapię. Podczas sesji lepiej zrozumiesz siebie i nauczysz się radzić sobie z wyzwaniami. Wspomniana forma wsparcia jest również adresowana do Twoich bliskich, którzy pragną Ci towarzyszyć w procesie powrotu do zdrowia. Jeśli chcesz w pełni cieszyć się życiem, już dziś umów się na konsultację w Centrum Psychoterapii PRO!

Bibliografia

1. Amador, X. F. (2000). I am not sick, I don’t need help! Vida Press.
2. Bleuler, E. (1911). Dementia praecox oder Gruppe der Schizophrenien. Leipzig: Deuticke.
3. Brown, A. S. (2011). The environment and susceptibility to schizophrenia. Progress in Neurobiology, 93(1), 23–58.
4. Coyle, J. T., Basu, A., Benneyworth, M., Balu, D., & Konopaske, G. (2012). Glutamatergic synaptic dysregulation in schizophrenia: Therapeutic implications. Handbook of Experimental Pharmacology, 213, 267–295.
5. Davidson, L., Rakfeldt, J., & Strauss, J. (2009). The Roots of the Recovery Movement in Psychiatry: Lessons Learned. Wiley-Blackwell.
6. Fusar-Poli, P., McGorry, P. D., & Kane, J. M. (2017). Improving outcomes of first-episode psychosis: An overview. World Psychiatry, 16(3), 251-265.
7. Garety, P. A., Fowler, D., & Kuipers, E. (2008). Cognitive–Behavioral Therapy for Psychosis: Theory and Practice. Guilford Press.
8. Gottesman, I. I. (1991). Schizophrenia genesis: The origins of madness. New York: Freeman.
9. Harrison, P. J., & Weinberger, D. R. (2005). Schizophrenia genes, gene expression, and neuropathology: On the matter of their convergence. Molecular Psychiatry, 10(1), 40–68.
10. Howes, O. D., & Kapur, S. (2009). The dopamine hypothesis of schizophrenia: Version III—The final common pathway. Schizophrenia Bulletin, 35(3), 549–562.
11. Kane, J. M., & Correll, C. U. (2019). Past and present progress in schizophrenia pharmacologic treatment. The Journal of Clinical Psychiatry, 80(5).
12. Leucht, S., Hierl, S., Kissling, W., Dold, M., & Davis, J. M. (2012). Putting the efficacy of psychiatric and general medicine medication into perspective: Review of meta-analyses. The British Journal of Psychiatry, 200(2), 97-106.
13. Leucht, S., Leucht, C., Huhn, M., et al. (2017). Sixty years of placebo-controlled antipsychotic drug trials in acute schizophrenia. Molecular Psychiatry, 22(4), 526–538.
14. McFarlane, W. R. (2016). Family interventions for schizophrenia and the psychoses: A review. Family Process, 55(3), 460-482.
15. Meltzer, H. Y. (2013). Update on typical and atypical antipsychotic drugs. Annual Review of Medicine, 64, 393–406.
16. Read, J., Os, J. V., Morrison, A. P., & Ross, C. A. (2005). Childhood trauma, psychosis and schizophrenia: A literature review with theoretical and clinical implications. Acta Psychiatrica Scandinavica, 112(5), 330–350.
17. Tandon, R., Nasrallah, H. A., & Keshavan, M. S. (2009). Schizophrenia, “Just the Facts” 4. Clinical features and conceptualization. Schizophrenia Research, 110(1-3), 1–23.
18. Turner, D. T., Van Der Gaag, M., Karyotaki, E., & Cuijpers, P. (2014). Psychological interventions for psychosis: A meta-analysis of comparative outcome studies. American Journal of Psychiatry, 171(5), 523–538.
19. Wykes, T., Steel, C., Everitt, B., & Tarrier, N. (2008). Cognitive behavior therapy for schizophrenia: Effect sizes, clinical models, and methodological rigor. Schizophrenia Bulletin, 34(3), 523–537.
20. Xavier, R. M., Vorderstrasse, A., Souza, E. R., et al. (2020). Psychoeducation for schizophrenia: A meta-analysis. Psychiatry Research, 284, 112675.