Czy wiesz, że 9 września obchodzimy Światowy Dzień FAS? Jest to doskonała okazja, by dowiedzieć się więcej o alkoholowym zespole płodowym. Zobacz, jakie daje objawy i z czym mierzą się osoby dotknięte tym zaburzeniem. W tym artykule podpowiemy Ci, jak możesz wspierać dzieci i dorosłych z FAS.

Czym jest FAS? Definicja i najważniejsze fakty o alkoholowym zespole płodowym

Wyobraź sobie, że rozwijasz mapę, na której część dróg została zaznaczona niewyraźnie, a niektóre skrzyżowania prowadzą donikąd. Ta metafora doskonale obrazuje rozwój dziecka z FAS. Alkoholowy zespół płodowy zakłóca prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, regulację emocji i relacje z otoczeniem.

Co to jest FAS? Ten skrót został utworzony od angielskiego terminu Fetal Alcohol Syndrome, czyli alkoholowy zespół płodowy. Pod tym określeniem kryją się nieodwracalne uszkodzenia, do których doszło wskutek spożywania alkoholu przez kobietę w ciąży. W Polsce coraz częściej używa się szerszego pojęcia FASD (Fetal Alcohol Spectrum Disorders). Specjaliści posługują się nim, aby pokazać całe spektrum zaburzeń spowodowanych ekspozycją płodu na alkohol.

Definicja FAS, którą przyjęła Światowa Organizacja Zdrowia, obejmuje zarówno zaburzenia neurologiczne, jak i charakterystyczne cechy fizyczne. Dzieci z alkoholowym zespołem płodowym często mają:

• niską masę urodzeniową;
• deformacje twarzy;
• opóźnienia rozwojowe;
• trudności w uczeniu się.

W literaturze medycznej można też znaleźć definicję alkoholowego zespołu płodowego, która podkreśla wtórne skutki ekspozycji płodu na alkohol. Chodzi o problemy emocjonalne, społeczne i adaptacyjne.

Wprawdzie FASD nie zawsze ujawnia się w ten sam sposób, ale jego źródłem jest obecność alkoholu w organizmie matki w czasie ciąży. Wspomniana substancja działa toksycznie na rozwijający się mózg dziecka, nawet w bardzo małych dawkach. Nie ma bezpiecznej ilości alkoholu w ciąży. Każda porcja może wyrządzić dziecku szkodę.

Jakie są objawy FAS? Najczęstsze symptomy u dzieci i dorosłych

Niektóre dzieci, choć podejmują liczne starania, nie potrafią się skupić na lekcji, łatwo się frustrują i z trudem zapamiętują nowe informacje. Istnieją też dorośli, którzy nie radzą sobie z planowaniem dnia, często zmieniają pracę i nie umieją utrzymać trwałych relacji. Ich losy nie zawsze wynikają ze złych wyborów życiowych czy braku dobrego wychowania. Niekiedy są to objawy FAS.

Zastanawiasz się, jak rozpoznać FAS, by wspierać osobę dotkniętą tym zaburzeniem? Wiedz, że symptomy alkoholowego zespołu płodowego mogą przyjmować różne formy, w zależności od wieku, środowiska i stopnia uszkodzenia mózgu. U dzieci są to najczęściej:

• trudności w koncentracji;
• opóźniony rozwój mowy;
• nadpobudliwość;
• zaburzenia koordynacji ruchowej;
• charakterystyczne rysy twarzy.

Symptomy FAS u dzieci powinny wzbudzić czujność rodziców, nauczycieli i specjalistów. Choć czasem są subtelne, niosą ze sobą poważne konsekwencje.

Objawy FAS u dorosłych mogą przybierać inne formy, takie jak:

• trudności z podejmowaniem decyzji;
• impulsywność;
• zaburzenia nastroju;
• problemy z pracą;
• trudności z samodzielnym funkcjonowaniem;
• brak zrozumienia norm społecznych;
• trudności w wyrażaniu emocji;
• podatność na uzależnienia.

Pamiętaj, że nie ma jednego obrazu alkoholowego zespołu płodowego. Typowe objawy FAS układają się raczej w mozaikę, która składa się z trudności emocjonalnych, poznawczych i społecznych. W związku z tym dobrze, abyś znał/-a symptomy alkoholowego zespołu płodowego i potrafił/-a je dostrzec.

Jak wygląda diagnoza FAS? Etapy i kryteria rozpoznania

Podejrzewasz, że dziecko może zmagać się z FAS i nie wiesz, gdzie szukać pomocy? Diagnoza alkoholowego zespołu płodowego stanowi niezwykle ważny krok. Pozwala rozpoznać trudności młodego człowieka i zapewnić mu odpowiednie wsparcie.

Etapy diagnostyki FAS składają się z wielospecjalistycznych badań neurologicznych, psychologicznych, psychiatrycznych i pediatrycznych. Diagności przyglądają się:

• cechom twarzy dziecka;
• wzrostowi;
• wadom rozwojowym układu nerwowego;
• funkcjonowaniu poznawczemu;
• umiejętności regulacji emocji;
• przebiegowi ciąży.

Kryteria rozpoznania FAS są jasno określone w wytycznych diagnostycznych. Obejmują m.in.:

• 3 charakterystyczne cechy twarzy;
• deficyty wzrostu;
• uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.

Interesuje Cię, jak diagnozuje się FAS? Pamiętaj, że żaden pojedynczy objaw nie wystarczy. Rozpoznanie stawia się w oparciu o całościowy obraz funkcjonowania dziecka, jego szczegółową historię medyczną i rozwój psychoemocjonalny.

Jak wspierać dziecko z FAS? Sprawdzone metody wychowawcze i terapeutyczne

Codzienne wyzwania, które wynikają z problemów z koncentracją i dysregulacji emocjonalnej, mogą przytłoczyć młodego człowieka i opiekunów. Zacznij od zrozumienia, że zachowanie dziecka nie wynika ze złośliwości czy lenistwa, lecz uszkodzonego układu nerwowego.

Wsparcie dla dziecka z FAS powinno być dostosowane do jego indywidualnych potrzeb i struktury dnia. Niektórym osobom pomagają jasne komunikaty, proste zasady i regularne rytuały. Dzieci z FAS lepiej funkcjonują w środowiskach o zmniejszonej ekspozycji na bodźce, ponieważ wówczas mogą się skupić i poczuć bezpiecznie. Jest to kluczowa wskazówka dla opiekunów i nauczycieli, którzy szukają konkretnych metod wsparcia.

Bardzo ważną rolę odgrywa odpowiednio dobrana terapia dla dzieci z FAS. Ta często opiera się na nurcie poznawczo-behawioralnym. Dobre rezultaty przynoszą też zajęcia rozwijające kompetencje społeczne, wsparcie logopedyczne i terapia integracji sensorycznej. Pamiętaj, że każde dziecko potrzebuje indywidualnego podejścia, które uwzględnia jego mocne i słabe strony.

Ciekawi Cię, na czym polega wsparcie wychowawcze dla dzieci z FAS? Młodzi ludzie z alkoholowym zespołem płodowym potrzebują opiekunów, którzy stawiają zdrowe granice i potrafią z empatią przyjąć ich porażki. Wykazano, że dzieci z FAS mają większe szanse na lepszy rozwój, gdy znajdują się w stabilnym i wspierającym środowisku.

Pamiętaj, że Twoja obecność, cierpliwość i wiara w możliwości dziecka potrafią wiele zdziałać. Skorzystaj z dostępnych narzędzi i poszukaj profesjonalnego wsparcia. Opracowano skuteczne metody terapeutyczne dla dzieci z FAS.

FAS a życie dorosłe – z czym mierzą się osoby dorosłe z alkoholowym zespołem płodowym?

Wprawdzie alkoholowy zespół płodowy najczęściej kojarzymy z dziećmi, ale życie dorosłe z FAS niesie ze sobą równie poważne wyzwania. Często jednak są one mniej zauważalne, a przez to ignorowane.

Objawy FAS w dorosłości zmieniają jedynie swoją postać. Osoby dotknięte tym zaburzeniem często nie potrafią się zorganizować, reagują impulsywnie, nie przestrzegają norm społecznych i nie udaje im się zbudować satysfakcjonujących relacji. Wiele z nich ma niską samoocenę, nie radzi sobie ze stresem i wykazuje zwiększoną podatność na depresję czy uzależnienia. Problemy dorosłych z FAS, w tym konflikty z prawem, często są efektem wczesnych uszkodzeń mózgu i braku odpowiedniego wsparcia w dzieciństwie.

Niestety, długoterminowe skutki FAS dla ochrony zdrowia, edukacji i opieki społecznej często są niedoszacowane. Brak oficjalnej diagnozy w dzieciństwie skutkuje tym, że dorośli nie otrzymują potrzebnych narzędzi.

Niektóre osoby z FAS, dzięki wsparciu, terapii i cierpliwości otoczenia, znajdują sposób na to, aby żyć zgodnie ze swoimi możliwościami. W związku z tym ważne jest, aby głośno mówić o tym zaburzeniu, przełamywać stereotypy i tworzyć empatyczną przestrzeń.

Wciąż niewiele mówi się o FAS u dorosłych. Tymczasem ludzie z alkoholowym zespołem płodowym nie przestali istnieć po ukończeniu osiemnastu lat. Twoje zrozumienie może być pierwszym krokiem, dzięki któremu ktoś poczuje się mniej samotny w swojej codziennej walce.

Ty lub Twoje dziecko żyjecie z FAS? Pamiętaj, że nie musisz się z tym mierzyć sam/-a. W Centrum Psychoterapii PRO znajdziesz przestrzeń pełną zrozumienia i empatii, w której otrzymasz profesjonalną pomoc. Oferujemy psychoterapię poznawczo-behawioralną, która wspiera wykształcenie przydatnych nawyków, poprawę funkcjonowania i lepszą regulację emocjonalną.

Bibliografia

1. Astley, S. J. (2024). Diagnostic Guide for Fetal Alcohol Spectrum Disorders: The 4-Digit Diagnostic Code (4th ed.). University of Washington.
2. Gardian-Miałkowska, R., Weremczuk, E., & Przybysz-Zaremba, M. (2020). Specjalne potrzeby edukacyjne w praktyce pedagogicznej: wybrane obszary i rozwiązania. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
3. Jones, K. L., & Smith, D. W. (1973). Recognition of the fetal alcohol syndrome in early infancy. The Lancet, 302(7836), 999–1001.
4. Lichtenberg-Kokoszka, E. (Red.). (2022). Płodowy zespół alkoholowy: zagadnienia interpersonalne. Opole: Uniwersytet Opolski.
5. Liszcz, K. (2011). Dziecko z FAS w szkole i w domu. Kraków: Wydawnictwo Rubikon.
6. May, P. A., Chambers, C. D., Kalberg, W. O., Zellner, J., Feldman, H., Buckley, D., … & Hoyme, H. E. (2018). Prevalence of fetal alcohol spectrum disorders among US children. JAMA, 319(5), 474–482.
7. Piekacz, A. (2020). Wielowymiarowość diagnozy i terapii FASD (Wydanie pierwsze). Warszawa: Difin.
8. Tomanik, M. (2025). FASD: wsparcie środowiskowe dla dzieci i nastolatków (Wydanie I). Warszawa: PZWL.