Jak rozpoznać i wspierać dzieci będące ofiarami agresji?

Międzynarodowy Dzień Dzieci Będących Ofiarami Agresji (4 czerwca) przypomina o tym, jak wielu młodych ludzi doświadcza przemocy. Bardzo często nikt nie zauważa ich cierpienia. Tymczasem trauma u dzieci może prowadzić do długofalowych konsekwencji psychicznych, emocjonalnych i społecznych. W celu ich uniknięcia, należy przepracować i zintegrować bolesne doświadczenia. Sprawdź, jak wspierać dziecko po przemocy, okazując mu empatię i troskę!

Dlaczego potrzebny jest Międzynarodowy Dzień Dzieci Będących Ofiarami Agresji?

Przemoc wobec dzieci nie zna granic. Obserwuje się ją w różnych szerokościach geograficznych i kręgach kulturowych. Może przybierać postać fizyczną, psychiczną, seksualną lub ekonomiczną. Z badań UNICEF (2021)  wynika, że co roku miliony dzieci na całym świecie doświadczają różnych form przemocy. Ich sprawcami często są osoby, które powinny je chronić. Międzynarodowy Dzień Dzieci Będących Ofiarami Agresji skłania do refleksji i zachęca do wspólnego działania. 

Międzynarodowy Dzień Dzieci Będących Ofiarami Agresji przypomina o fundamentalnym dokumencie.

Jest nim Konwencja o prawach dziecka, która została uchwalona przez ONZ. Spisano w niej elementarne prawa dziecka. Obejmują one:

• prawo do bezpieczeństwa,
• prawo do miłości,
• prawo do edukacji,
• prawo do życia bez przemocy.

Psycholożka dziecięca dr Marta Kosińska (2019) zauważa, że wiele dzieci cierpi z powodu niewidzialnej przemocy emocjonalnej. Nie zawsze chodzi o nękanie młodego człowieka. Przemocą są też powtarzające się zaniedbania jego potrzeb emocjonalnych.

Jakie formy przemocy najczęściej dotykają dzieci? Fakty i statystyki

Dom powinien być dla dzieci bezpiecznym portem, w którym mogą schronić się przed burzą i sztormem. Niestety, dla części młodych ludzi to właśnie miejsce staje się źródłem cierpienia. Przemoc fizyczna pozostawia ślady na ciele, podczas gdy psychiczna boleśnie rani duszę.

Formy przemocy wobec dzieci bywają różne. Najczęściej obejmują:

• uderzanie, 
• szarpanie,
• krzyki,
• upokarzanie,
• długotrwałe ignorowanie potrzeb emocjonalnych,
• zamykanie dziecka w łazience, pokoju, piwnicy,
• zmuszanie dziecka do jedzenia, całowania cioci itp.

Przemoc psychiczna jest zazwyczaj mniej jednoznaczna niż fizyczna. Niestety, oddziałuje destrukcyjnie na duszę dziecka. Młody człowiek, który codziennie słyszy, że „jest nic niewart” i „zawsze zawodzi”, w końcu zaczyna w to wierzyć. Dorasta w świecie miłości warunkowej, który systematycznie podkopuje jego poczucie własnej wartości.

Przemoc wobec dzieci – co mówią statystyki?

Według Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę (2021) aż 4 na 10 dzieci w Polsce doświadczyło jednej z form przemocy ze strony bliskich dorosłych. Tysiące młodych ludzi dorasta w atmosferze lęku, wstydu i braku poczucia bezpieczeństwa. Statystyki przemocy pokazują, że nadużycia wobec dzieci nie są zjawiskiem marginalnym. Dotyczą różnych środowisk, niezależnie od statusu materialnego i wykształcenia rodziców.

Jak podkreśla Izdebski (2019), trauma wynikająca z przemocy domowej może mieć długofalowe skutki. Prowadzi do problemów emocjonalnych, trudności w relacjach międzyludzkich, zaburzeń psychicznych i chorób somatycznych w dorosłości. Dziecko, które żyje w cieniu przemocy, uczy się funkcjonować jako istota, która stale dostosowuje się do wymagań oprawcy.

W związku z tym o przemocy wobec dzieci należy mówić głośno. Najmłodszych otaczaj uważnością i empatią. Reaguj, gdy słyszysz płacz za ścianą lub widzisz siniaki na ciele dziecka. Każdy człowiek zasługuje na dzieciństwo wolne od lęku.

Jak trauma wpływa na rozwój dziecka? Psychologiczne skutki przemocy

Wyobraź sobie dziecko jako szklany witraż. Jest delikatny, pełen barw i złożony z wielu misternie połączonych fragmentów. Każde doświadczenie, słowo i gest stanowi kolejny element tej mozaiki. Przemoc przypomina kamień rzucony w to kruche szkło. Pojawiają się na nim pęknięcia, z czasem z witraża odpadają większe fragmenty. Wpływ traumy na dziecko jest bardzo podobny. Nie zawsze widać od razu negatywne skutki bolesnych doświadczeń. Wiele z nich głęboko zakorzenia się bowiem w psychice i emocjach młodego człowieka.

Wbrew obiegowej opinii, trauma dziecięca nie dotyczy wyłącznie pojedynczych wydarzeń o dramatycznym charakterze. Często składa się z wielu drobnych aktów zaniedbania, braku bezpieczeństwa i nieustannego napięcia. Badania psychologiczne dowodzą, że przewlekły stres w dzieciństwie może zaburzać prawidłowy rozwój układu nerwowego. Wpływa zatem negatywnie na zdolność koncentracji, kontrolę emocji i budowanie relacji interpersonalnych (Teicher i Samson 2016).

Z czym zmagają się dzieci-ofiary przemocy?

Skutki przemocy w dzieciństwie mogą ujawniać się na wiele sposobów. Niekiedy manifestują się poprzez trudności w szkole, stany lękowe, depresję i zaburzenia osobowości w dorosłym życiu. Dziecko, które doświadczyło przemocy, często uczy się, że świat stanowi miejsce pełne zagrożeń. Nadużycia kształtują również negatywny obraz własnej osoby. Dziecko nie buduje zdrowego poczucia własnej wartości. Jego miejsce zajmuje wstyd. Z kolei czujność i dystans zastępują zaufanie. 

Przemoc wpływa na rozwój dziecka. Młodzi ludzie, którzy doświadczają przemocy, częściej miewają trudności z osiąganiem kolejnych etapów rozwojowych. Wśród nich należy wymienić rozwój mowy, regulację emocji i umiejętności społeczne. Energia psychiczna dzieci, które padają ofiarami nadużyć, nie może zostać skierowana na naturalne poznawanie świata. Jej większość pochłania bowiem walka o przetrwanie.

Jako społeczeństwo nie powinniśmy ignorować psychologicznych konsekwencji przemocy. Osoby, które doświadczyły jej jako dzieci, częściej zapadają na choroby psychosomatyczne. Mają także trudności w budowaniu trwałych związków. Ich obraz świata bywa zniekształcony przez lęk i nieufność (Van der Kolk 2014).

Nie przechodź obojętnie obok dziecięcego cierpienia. Trauma nie musi definiować całego życia młodego człowieka. Zmiana staje się możliwa, jeśli znajdzie się ktoś, kto w porę zareaguje i wyrwie dziecko z kręgu przemocy.

Objawy przemocy u dzieci – co powinno zaniepokoić rodziców i nauczycieli?

Dziecko, które doświadcza przemocy, często nie potrafi opowiedzieć o niej wprost. W związku z tym zwróć uwagę na jego gesty, spojrzenia, sposób poruszania się i reakcje emocjonalne. Zachowanie dziecka po przemocy często odbiega od „normy”, którą znasz. Reagując na „nietypowe” wzorce behawioralne, możesz uratować młodego człowieka przed długotrwałym cierpieniem. 

Jednym z najczęstszych objawów przemocy u dzieci są zmiany w codziennym funkcjonowaniu. Młody człowiek może:

• wykazywać apatię, 
• wycofywać się z kontaktów z rówieśnikami, 
• reagować nadmiernym lękiem,
• mieć problemy z koncentracją,
• odmawiać chodzenia do szkoły,
• unikać konkretnego dorosłego,
• zachowywać się agresywnie.  

Nieoczywiste sygnały, że dziecko pada ofiarą przemocy

Psycholodzy podkreślają, że objawy przemocy u dzieci nie zawsze przyjmują postać siniaków czy widocznych urazów. Dużo częściej obejmują zmiany psychospołeczne, do których zalicza się:

• lęki nocne,
• moczenie się,
• niską samoocenę,
• problemy z jedzeniem,
• nagłe trudności w nauce.

Jak rozpoznać przemoc wobec dziecka? Kieruj się uważnością i wrażliwością. Spędzaj z dzieckiem czas, rozmawiaj z nim i obserwuj jego codzienne aktywności. Wszystko to pozwala zrozumieć, co dzieje się w duszy młodego człowieka. Nie musisz nadmiernie analizować każdego gestu. Wystarczy, że zatrzymasz się i zapytasz: „Czy coś Cię martwi?”.

Jak reagować na przemoc wobec dzieci? Przede wszystkim uwierz młodemu człowiekowi. Wysłuchaj dziecka, nie oceniając go. Poszukaj dla niego specjalistycznej pomocy. Możesz zgłosić się do psychologa, pedagoga lub pracownika socjalnego. Pamiętaj, że każde dziecko zasługuje na świat, w którym nie boi się zasypiać. 

Jak wspierać dziecko po doświadczeniu przemocy? Rola psychoterapii i środowiska

Trauma, niczym sztorm, przetacza się przez dziecięcy świat. Odbiera zaufanie i poczucie bezpieczeństwa. Pozostawia po sobie wewnętrzny chaos. Każdy młody człowiek, który doświadczył przemocy, nosi w sobie ciche echo tego przeżycia. Psychoterapia dzieci po traumie stanowi bezpieczny port, do którego można zawinąć, by przeczekać nawałnicę i odzyskać zaufanie.

Leczenie traumy u dzieci wymaga czasu, cierpliwości i specjalistycznej wiedzy. Pomoc psychologiczna nie ogranicza się wyłącznie do rozmowy. Stanowi proces, w którym dziecko odbudowuje wewnętrzną stabilność, odzyskuje głos i uczy się rozpoznawać własne emocje. Badania wskazują, że pomoc psychologiczna dla dzieci po przemocy wymaga stworzenia relacji, która opiera się na bezpieczeństwie i akceptacji (Herman 1992). Psychoterapeuta staje się przewodnikiem po świecie emocji. Pomaga dziecku zrozumieć, że to, co przeżyło, nie definiuje jego wartości ani przyszłości.

Jak wspierać dzieci, które doświadczyły przemocy?

Specjaliści rekomendują, aby wsparcie dziecka po przemocy miało charakter systemowy. Obejmowało zarówno psychoterapię indywidualną, jak i codzienną troskę okazywaną przez członków rodziny. Bliscy, którzy słuchają, wierzą i nie oceniają, tworzą solidny fundament pod proces zdrowienia (Van der Kolk 2014).

Twoja rodzicielska obecność i zrozumienie mają ogromną moc. Dziecko, które czuje się widziane i słyszane, łatwiej otwiera się na pomoc. Szybciej też zaczyna odzyskiwać wiarę w siebie. Biorąc pod uwagę powyższe kwestie, nie zwlekaj i już dziś poszukaj dla swojego dziecka profesjonalnego wsparcia. Psychoterapia dzieci po traumie jest niezwykle ważna, ponieważ w grę wchodzi przyszłość młodego człowieka.

Twoje dziecko doświadczyło przemocy? Nie zostawiaj go samego z tym ciężarem. Zapisz je na psychoterapię w Centrum Psychoterapii PRO i pomóż mu rozpocząć drogę ku zdrowiu!

Bibliografia

1. Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę. (2021). Ogólnopolska diagnoza przemocy wobec dzieci. FDDS.
2. Herman, J. L. (1992). Trauma and recovery. Basic Books.
3. Izdebski, A. (2019). Dziecko krzywdzone – konsekwencje psychiczne i społeczne przemocy w rodzinie. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
4. Kosińska, M. (2019). Psychologiczne skutki przemocy emocjonalnej u dzieci. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
5. Rode, D. (2006). Dziecko krzywdzone – perspektywa psychologiczna. Wydawnictwo Żak.
6. Teicher, M. H., & Samson, J. A. (2016). Annual research review: Enduring neurobiological effects of childhood abuse and neglect. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 57(3), 241–266. https://doi.org/10.1111/jcpp.12507
7. Tomaszewska, A. (2018). Zrozumieć dziecko po traumie. Przewodnik dla nauczycieli i wychowawców. Harmonia.
8. UNICEF. (2021). Ending violence against children: Six strategies for action. https://www.unicef.org/reports/ending-violence-against-children-six-strategies-action
9. Van der Kolk, B. (2014). The body keeps the score: Brain, mind, and body in the healing of trauma. Viking.